زبان ترکی آذربایجانی
زبان ترکی آذربایجانی (به ترکی آذربایجانی: Az?rbaycan türkc?si و یا Az?rbaycan dili) زبان گفتاری اهالی در منطقه آذربایجان و سایر مناطق آذربایجانی‌نشین ایران و زبان رسمی جمهوری آذربایجان است. ترکی آذربایجانی به عنوان زبان گفتاری همچنین در نواحی شرقی ترکیه و جنوب گرجستان[?] و داغستان[??] رایج است.
ترکی آذربایجانی زیرشاخه? زبانهای ترکی و زبان اکثر مناطق ترک‌نشین ایران از جمله آذربایجان است.
سایر زیرشاخه هاى مختلف زبان ترکى موجود در ایران عبارتند از :
- ترکى قشقائی
- ترکى ترکمنی
- ترکی خلجی
تحول در خط ترکی آذربایجانی مدرن
در سده? نوزدهم میلادی افرادی مسئله? تغییر الفبای آذری را مطرح کردند. میرزا فتحعلی آخوندزاده (????) و جلیل محمد قلی‌زاده از این دسته افراد بودند. البته این امر با مخالفت شدید گروهی دیگر از جمله روحانیان روبرو شد. این مسئله در دوره? بسیار کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان (????-????) نیز مطرح گشت. بعد از پیروزی بلشویکها چندین روزنامه به خط لاتین در باکو چاپ می‌شد؛ ولی خط عربی هنوز به کار گرفته می‌شد. در سال ???? نریمان نریمانف رهبر بلشویک آذربایجان توانست قانون استفاده از لاتین در امور دولتی را به تصویب مجلس جمهوری آذربایجان شوروی برساند.
[ویرایش] تغییر به الفبای لاتین (????)
در سال ???? اولین کنفرانس ترک شناسی در باکو برگزار گردید. گردآمدگان تصمیم گرفتند که خط لاتین را خط مورد استفاده? تمام ترک‌زبانان اذربایجانی جهان اعلام کنند. دو سال بعد به رهبری "کمال پاشا"(آتاترک) رفرم خط در ترکیه به اجرا گذاشته شد و الفبای لاتین جایگزین الفبای عثمانی (عربی) گردید. در همین سال کمیته‌ای به نام "ینی الیفبا" (الفبای جدید) در مسکو به تدوین الفبای یکدستی پرداخت که در تمامی جمهوری‌های ترک‌زبان اتحاد جماهیر شوروی (آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان) استفاده شود. این الفبا به مدت بیش از ده سال مورد استفاده بود.
[ویرایش] تغییر به الفبای سیریلیک
در سال ???? الفبای لاتین کنار گذاشته شده و خط سیریلیک روسی جایگرین خط لاتین گردید. در ضمن تدریس زبان روسی در تمام مدارس اجباری اعلام شد. یکی از دلایل تغییر دوباره? خط در این دوره و عدم هماهنگی بین گروههای زبانی مشترک در تدوین الفبای جدید می‌تواند بر اثر سیاست تجزیه کردن ملتها و ممانعت از احساسات ملی‌گرایانه باشد. ترس استالین که ازاتحاد و قدرت گرفتن دوباره? مسلمانان -که اغلب آنها ترک بودند- سرکوب زبانهای غیرروس در محدوده? جغرافیای اتحاد شوروی با جایگزینی زبان روسی به شدت ادامه یافت که تا سقوط این اتحادیه? در ???? ادامه داشت؛ ولی بعضی از این جمهوریها پس از استقلال خود در سال ???? الفبای خود را دوباره به لاتین بر گرداندند.
آثار مکتوب زیادی به زبان آذربایجانی با الفبای عربی بر جای مانده‌است که تمامی این کتب هنوز به خط لاتین در دسترس نیستند. خط لاتین آذربایجانی با چند حرف اضافه (x,q,?) یعنی (اَ، ق، خ) اندکی با خط لاتین ترکی استانبولی متفاوت است. در ایران زبان آذربایجانی با الفبای عربی نوشته می‌شود. البته از الفبای لاتین نیز بعضاً در اینترنت استفاده می‌شود. در حال حاضر زبانهای ترکی که از الفبای لاتین استفاده می‌کنند، عبارتند از ترکی آذربایجانی (جمهوری آذربایجان)، ترکی ترکیه، ترکمنی، قزازقی،ازبکی، اویغوری(بخشا)، گاگاوز(مولداوی)، تاتار و چند جمهوری خودمختار در روسیه.
ترکی آذربایجانی زیرشاخه? زبانهای ترکی و زبان اکثر مناطق ترک‌نشین ایران از جمله آذربایجان است.
سایر زیرشاخه هاى مختلف زبان ترکى موجود در ایران عبارتند از :
- ترکى قشقائی
- ترکى ترکمنی
- ترکی خلجی
تحول در خط ترکی آذربایجانی مدرن
در سده? نوزدهم میلادی افرادی مسئله? تغییر الفبای آذری را مطرح کردند. میرزا فتحعلی آخوندزاده (????) و جلیل محمد قلی‌زاده از این دسته افراد بودند. البته این امر با مخالفت شدید گروهی دیگر از جمله روحانیان روبرو شد. این مسئله در دوره? بسیار کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان (????-????) نیز مطرح گشت. بعد از پیروزی بلشویکها چندین روزنامه به خط لاتین در باکو چاپ می‌شد؛ ولی خط عربی هنوز به کار گرفته می‌شد. در سال ???? نریمان نریمانف رهبر بلشویک آذربایجان توانست قانون استفاده از لاتین در امور دولتی را به تصویب مجلس جمهوری آذربایجان شوروی برساند.
[ویرایش] تغییر به الفبای لاتین (????)
در سال ???? اولین کنفرانس ترک شناسی در باکو برگزار گردید. گردآمدگان تصمیم گرفتند که خط لاتین را خط مورد استفاده? تمام ترک‌زبانان اذربایجانی جهان اعلام کنند. دو سال بعد به رهبری "کمال پاشا"(آتاترک) رفرم خط در ترکیه به اجرا گذاشته شد و الفبای لاتین جایگزین الفبای عثمانی (عربی) گردید. در همین سال کمیته‌ای به نام "ینی الیفبا" (الفبای جدید) در مسکو به تدوین الفبای یکدستی پرداخت که در تمامی جمهوری‌های ترک‌زبان اتحاد جماهیر شوروی (آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان) استفاده شود. این الفبا به مدت بیش از ده سال مورد استفاده بود.
[ویرایش] تغییر به الفبای سیریلیک
در سال ???? الفبای لاتین کنار گذاشته شده و خط سیریلیک روسی جایگرین خط لاتین گردید. در ضمن تدریس زبان روسی در تمام مدارس اجباری اعلام شد. یکی از دلایل تغییر دوباره? خط در این دوره و عدم هماهنگی بین گروههای زبانی مشترک در تدوین الفبای جدید می‌تواند بر اثر سیاست تجزیه کردن ملتها و ممانعت از احساسات ملی‌گرایانه باشد. ترس استالین که ازاتحاد و قدرت گرفتن دوباره? مسلمانان -که اغلب آنها ترک بودند- سرکوب زبانهای غیرروس در محدوده? جغرافیای اتحاد شوروی با جایگزینی زبان روسی به شدت ادامه یافت که تا سقوط این اتحادیه? در ???? ادامه داشت؛ ولی بعضی از این جمهوریها پس از استقلال خود در سال ???? الفبای خود را دوباره به لاتین بر گرداندند.
آثار مکتوب زیادی به زبان آذربایجانی با الفبای عربی بر جای مانده‌است که تمامی این کتب هنوز به خط لاتین در دسترس نیستند. خط لاتین آذربایجانی با چند حرف اضافه (x,q,?) یعنی (اَ، ق، خ) اندکی با خط لاتین ترکی استانبولی متفاوت است. در ایران زبان آذربایجانی با الفبای عربی نوشته می‌شود. البته از الفبای لاتین نیز بعضاً در اینترنت استفاده می‌شود. در حال حاضر زبانهای ترکی که از الفبای لاتین استفاده می‌کنند، عبارتند از ترکی آذربایجانی (جمهوری آذربایجان)، ترکی ترکیه، ترکمنی، قزازقی،ازبکی، اویغوری(بخشا)، گاگاوز(مولداوی)، تاتار و چند جمهوری خودمختار در روسیه.